Edebiyatımızın karikatür hali

Edebiyat öğretmeni Said Coşar, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi dergi ve gazetelerindeki edebiyat konulu karikatürleri, ‘Karikatürün Aynasında Edebiyatçılar’ kitabında bir araya getirdi. Kitapta Tevfik Fikret, Refik Halit, Falih Rıfkı, Yahya Kemal ve Orhan Veli’nin de aralarında bulunduğu yazar ve şairlerin karikatürleri yer alıyor.Edebiyat tarihini basmakalıp bilgilerin soğukluğundan kurtarmak biraz da araştırmacıların gayretiyle mümkün. Yazar ve şairlerin birbirine yazdığı mektuplar, tuttuğu günlükler ya da ‘itiraflar’ının yer aldığı notların yanı sıra tozlu dergilerde kalmış, ‘evrak-ı perişan’da unutulmuş anekdotları günışığına çıkaran araştırmacılara çok şey borçluyuz. Aksi halde sınav sorularındaki yazar-eser eşleştirmelerinden başka ne kalırdı elimizde?Said Coşar, bu soğukluğu kıran araştırmacılardan biri. Afyonkarahisar Sandıklı’da edebiyat öğretmenliği yapan Coşar, Karikatürün Aynasında Edebiyatçılar (Kapı Yayınları) adlı çalışmasında edebiyat tarihinin saklı kalmış bir yüzüyle karşı karşıya getiriyor okuru. Has edebiyat okuru, Said Coşar’ın bu çalışmasının nüvelerini son dört yılın Türk Edebiyatı sayılarında görmüştür muhakkak. Aynı zamanda karikatürist olan Coşar, araştırmasında edebiyatçıların gazete ve dergilerin karikatür köşelerinde hangi özellikleriyle, hangi tartışmaların odağında, hangi halleriyle yer aldığının izini sürüyor. Kitapta Abdülhak Hâmid, Tevfik Fikret, Refik Halit, Yakup Kadri, Ahmet Rasim, Falih Rıfkı, Nurullah Ataç, Yahya Kemal ve Orhan Veli’nin de aralarında bulunduğu 14 yazar ve şairin karikatürleri yer alıyor.Dönemin karikatürleri, şair ve yazarların edebiyat tarihlerine hatta biyografilere bile yansımamış bazı özelliklerini de belgeliyor. Bu yönüyle günümüz okuruna değerli bir alan açıyor. Kitabın hikâyesi de kendisi gibi ilginç. Said Coşar, 1998’de Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde henüz birinci sınıftayken okuduğu bir köşe yazısından yola çıkarak, yıllar sonra bu kitabı hazırlıyor. 24 Ekim 1998’de Zaman’da çıkan ‘Karikatür ve Edebiyat’ başlıklı köşe yazısında Beşir Ayvazoğlu, “gözü kara” bir araştırmacının eski gazete ve dergileri tarayıp “Karikatürlerle Edebiyat Tarihi” hazırlayabileceğini yazar. Said Coşar, işte o gözü kara araştırmacı! Tanzimat sonrası Osmanlı mizah dergilerinin tamamını tarayan Coşar, Cumhuriyet dönemi mizah yayınlarının da büyük bir çoğunluğunu incelemiş.EDEBİYAT İLE MİZAH NE ZAMAN AYRILDI?İlk mizah dergimiz Diyojen’den (1870) Oğuz Aral’ın Gırgır’ına (1972) kadar birçok dergide edebiyatçıların izini görüyoruz. Coşar’ın kitabı, edebiyat ile mizahın bir zamanlar ne kadar ‘sarmaş dolaş’ olduğunu ortaya koyuyor. Diyojen’den itibaren edebiyatçıların sadece mizahın konusu olmadığı, aynı zamanda mizah dergilerinde yönetici, yayıncı veya yazar olarak yer aldığı görülüyor. Hatta bizzat karikatür çizen yazarlardan bahsediyor Coşar. “Cevat Şakir Kabaağaçlı, Aka Gündüz, Ref’i Cevat Ulunay, Zahir Sıtkı Güvemli gibi. Abdi İpekçi’nin karikatür çizdiğini bilir miydiniz, ya Orhan Veli’nin? Bu iç içelik tabii ki edebî hadiselerin de karikatüre malzeme teşkil etmesini sağlıyor. İncelediğim gazete ve dergilerde Türkiye’de son yüzyılda yaşanan değişimi karikatür üzerinden okuma fırsatı da buldum.” diyen Coşar, Beşir Ayvazoğlu’nun tavsiyesini bu kez tarihçilere uyarlıyor: Gözü kara bir tarihçi çıkarsa ‘Karikatürlerle İnkılap Tarihi’ kitabını yazmak mümkün olabilir.Dönemin karikatürlerinde edebiyatçıların fiziksel yanları ya da bazı özellikleri öne çıkıyor. Mesela Yahya Kemal çoğunlukla şişmanlığı, dalgınlığı ve tabii bir de kendisi dışında büyük bir şair tanımayışıyla, Abdülhak Hâmid zarafeti ve kadınlara olan ilgisiyle, Ahmet Rasim ise ‘demlenmesiyle’ karikatürize edilmiş. Refik Halit, Milli Mücadele’deki olumsuz tutumuyla, Hüseyin Cahit ve Falih Rıfkı Atay ise ünlü polemikleriyle yansıyor karikatürlere.Geçmişteki gazete ve dergilerine yansıyan bu karikatürler, dikkatli gözlere sadece o günlerin edebiyat ve mizah ortamı ya da güncel tartışmaları hakkında değil, bugünün basın ve mizah dünyasına dair de önemli bilgiler veriyor. Düşünsenize, bugünün ünlü yazar ve şairleri hakkında hangi edebiyat dergisinde yahut ulusal gazetede tartışılacak, üzerine konuşulacak bir ‘çizgi’ çıkıyor! Bugün ‘matbuat âlemi’ndeki karikatürlerin bütünüyle siyaset alanında ürün verdiği düşünülünce edebiyatın ve edebiyatçıların nasıl mizahın dışında kaldığı daha net görülüyor. Said Coşar’ın eseri, en çok da günümüzdeki bu edebiyat-mizah arasına giren korkutucu mesafeyi gözler önüne seriyor.